Φυσικό αέριο: καλός αγωγός κακών σχέσεων

Νέα δεδομένα και εξελίξεις στο ενεργειακό της Ανατολικής Μεσογείου

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΦΑΡΑΝΤΟΥΡΗΣ

Oscar Wilde: «A good friend will always stab you in the front». Ο αληθινός φίλος θα σε μαχαιρώσει από μπροστά. Ας δούμε ψύχραιμα τις ενεργειακές εξελίξεις των τελευταίων μηνών με αναφορά στις εξωτερικές σχέσεις και στον ρόλο της Ελλάδος στην περιοχή της ΝΑ Ευρώπης και της Ανατολικής Μεσογείου. Για ακόμη μία φορά το δίπολο Ουάσιγκτον – Μόσχας αποτελεί το πλαίσιο εντός του οποίου εκτυλίσσονται οι επιμέρους πράξεις του δράματος κατά τους τελευταίους μήνες του 2021 και τους πρώτους του 2022.

Τα δεδομένα και οι εξελίξεις:

1. Από τον Σεπτέμβριο του 2021 είναι σαφές ότι η ενεργειακή κρίση που σοβεί διεθνώς και ιδιαιτέρως στην Ευρώπη, θα επηρεάσει ακόμη πιο έντονα τη χώρα μας λόγω διαφόρων παραγόντων (οικονομικών, πολιτικών, θεσμικών) και ενδεχομένως στρεβλώσεων και άλλων ρυθμιστικών ατελειών στη λειτουργία των αγορών. Το ενεργειακό κόστος και η προμήθεια φυσικού αερίου από τη Ρωσία και αλλού, αποτελούν βασικές παραμέτρους της ενεργειακής εξίσωσης.
2. Την ίδια περίοδο και συγκεκριμένα τον Οκτώβριο 2021, Ελλάδα και ΗΠΑ προχωρούν στην αναθεώρηση της ελληνοαμερικανικής αμυντικής συμφωνίας, η οποία αντικαθιστά την ετήσια με επ’ αόριστον ανανέωση και προβλέπει επέκταση βάσεων και χρήση εγκαταστάσεων στην Αλεξανδρούπολη. Η συμφωνία υπογράφεται σε εξαιρετικό κλίμα και με αντίστοιχες κυβερνητικές δηλώσεις.  
3. Την ίδια επίσης περίοδο η ελληνική ΔΕΠΑ διαπραγματεύεται με τη ρωσική Gazprom τις τιμές προμήθειας φυσικού αερίου στη χώρα μας, με τα δύο μέρη να υποστηρίζουν εκ διαμέτρου αντίθετες θέσεις ως προς τη μεθοδολογία και το πλαίσιο αναφοράς των τιμών αερίου που θα ισχύσουν για τα επόμενα έτη. Λίγες μέρες πριν από το νέο έτος, κρίνεται απαραίτητο η μακρά εμπορική διαπραγμάτευση να αναβιβαστεί σε διακυβερνητική επικοινωνία. Ο Ελληνας πρωθυπουργός σπεύδει στη Ρωσία εν μέσω πολεμικού κλίματος στα ρωσο-ουκρανικά σύνορα, προκειμένου να συζητήσει τις τιμές αερίου με τον Ρώσο πρόεδρο. Λίγες ώρες μετά τη συνάντηση Μητσοτάκη – Πούτιν ακολουθούν δηλώσεις του εκπροσώπου του Κρεμλίνου Ντμίτρι Πεσκόφ που αποκλείει οποιαδήποτε ειδική μεταχείριση της Ελλάδος και υποβιβάζει ξανά το θέμα σε επίπεδο ΔΕΠΑ – Gazprom. Ακολουθεί νέα επικοινωνία (τηλεφωνική) του Ελληνα πρωθυπουργού, αυτή τη φορά με τον Ρώσο πρωθυπουργό Μισούστιν. Εντέλει, οι διαπραγματεύσεις των δύο εταιρειών καταλήγουν την προπερασμένη εβδομάδα χωρίς γενναιοδωρίες.
4. Την προηγούμενη εβδομάδα, οι ΗΠΑ με σχετικό non-paper (πλην «paper») προς την Αθήνα, τη Λευκωσία και το Τελ Αβίβ αίρουν τη στήριξή τους σε ένα εμβληματικό (καλώς ή κακώς) για την Ελλάδα ενεργειακό πρότζεκτ, τον αγωγό East Med, που φιλοδοξεί να μεταφέρει τα κοιτάσματα φυσικού αερίου της Ανατολικής Μεσογείου στην Ευρώπη υποθαλάσσια διαμέσου της Ελλάδος. Τον αγωγό είχε στηρίξει η Ε.Ε. με ένταξή του στα Εργα Κοινού Ευρωπαϊκού Ενδιαφέροντος και χρηματοδότηση οικονομοτεχνικών μελετών άνω των 50 εκατ. δολαρίων, θεωρώντας ότι υπηρετεί την ευρωπαϊκή πολιτική διαφοροποίησης των πηγών ενέργειας και απεξάρτησης από παραδοσιακούς παρόχους φυσικού αερίου. Τη στήριξη στον αγωγό είχαν εκφράσει και οι ΗΠΑ, για τους ίδιους ακριβώς λόγους και παρά τις σφοδρές αντιδράσεις της Τουρκίας: Διαφοροποίηση των πηγών ενέργειας και ασφάλεια ενεργειακού εφοδιασμού της Ευρώπης. Η διακυβερνητική συμφωνία μεταξύ Ελλάδας – Κύπρου – Ισραήλ και ακολούθως η «ιστορική», όπως χαρακτηρίστηκε από τα μέρη, «Συμφωνία East Med» τον Ιανουάριο του 2020 σε κλίμα πανηγυρικό, ήταν το επιστέγασμα μιας ισχυρής (παρά τις κατά καιρούς επιφυλάξεις διαφόρων παραγόντων) διεθνούς αποδοχής και στήριξης. Σήμερα πλέον, ο αγωγός χαρακτηρίζεται «μη βιώσιμος» και «πεδίο έντασης στην περιοχή», ενώ η υλοποίησή του καθίσταται εξαιρετικά αμφίβολη.

Η παράλληλη, απροσδόκητη εξέλιξη και των δύο ανωτέρω πράξεων τους τελευταίους μήνες σε Μόσχα και Ουάσιγκτον ίσως είναι συγκυριακή, σίγουρα διδακτική και πάντως όχι ευχάριστη. Συγκυριακή ή όχι, αφορά στο ίδιο διακύβευμα: την ενεργειακή ασφάλεια και τους μακροπρόθεσμους στόχους της ενεργειακής και εξωτερικής μας πολιτικής. Διδακτική, διότι υπενθυμίζει την ανάγκη διορατικής και ενεργητικής ενεργειακής και εξωτερικής πολιτικής. Και ασφαλώς όχι ευχάριστη, διότι αποδεικνύεται αναντίστοιχη των προσδοκιών μας. Αφήνω στους αναγνώστες την ενδεχόμενη υπαγωγή στα λόγια του Oscar Wilde περί φιλίας, κάποιας εκ των δύο ανωτέρω πράξεων σε Μόσχα ή Ουάσιγκτον. Ισως μάλιστα με την υπόμνηση και κάποιων ακόμη λόγων του εκκεντρικού Ιρλανδού: Laughter is not at all a bad beginning for a friendship, and it is far the best ending for one. Τα γέλια είναι μία εξαιρετική αρχή για την έναρξη μιας φιλίας και ο απολύτως καλύτερος τρόπος για το τέλος της.

* Ο κ. Νικόλαος Φαραντούρης είναι καθηγητής της Ευρωπαϊκής Εδρας Jean Monnet στο Δίκαιο Ενέργειας και Ανταγωνισμού και διευθυντής Μεταπτυχιακών στην Ενέργεια στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς.

Καθημερινή