«Σου απαγορεύω να μιλάς»: η ελευθερία
έκφρασης στην ψηφιακή εποχή
Κάποτε ο Περικλής, βαδίζοντας προς το
σπίτι του, συνάντησε στον δρόμο του έναν πολίτη. Ο πολίτης αυτός, εμφανώς
μεθυσμένος, άρχισε να ακολουθεί τον Περικλή, κατηγορώντας τον και εξυβρίζοντάς
τον. Φτάνοντας στο σπίτι του κι αφού είχε πλέον νυχτώσει, ο Περικλής ζήτησε από
έναν υπηρέτη του να πάρει έναν δαυλό και να συνοδεύσει τον πολίτη σπίτι του,
δίνοντάς του την εντολή να τον προσέχει στον δρόμο, διότι ήταν μεθυσμένος!
Η στάση του Περικλή ήταν απόλυτα
συνυφασμένη με τον γενικότερο σεβασμό που έτρεφε η Αθηναϊκή δημοκρατία στην
ελευθερία έκφρασης. Ο μεγάλος Αθηναίος ηγέτης δεν επιχείρησε να πατάξει τον
πολίτη καθ’ οιονδήποτε τρόπο. Δεν του είπε, δεν θα του έλεγε ποτέ, «σου
απαγορεύω να μιλάς». Η εντολή προς τον υπηρέτη του να συνοδέψει τον πολίτη στο
σπίτι του ξαφνιάζει, ίσως, ως στάση. Δεν επρόκειτο, όμως μόνο για μια πράξη
αβρότητας. Επρόκειτο για μια αμιγώς πολιτική πράξη: η δημοκρατία επιτρέπει στον
καθένα να πει αυτό που επιθυμεί, ακόμα κι αν αυτό δεν είναι αρεστό, ακόμα κι αν
φτάνει ίσως στα όρια του πολιτικά αποδεκτού.
Η ελευθερία έκφρασης αποτέλεσε
συστατικό στοιχείο των δημοκρατικών πολιτευμάτων. Όποτε αυτή περιορίστηκε, η
δημοκρατία κινδύνεψε. Ένα ιστορικό παράδειγμα αποδεικνύει πόσο επικίνδυνος
μπορεί να αποβεί αυτός ο περιορισμός της ελευθερίας έκφρασης στην άσκηση ορθής
πολιτικής εντός δημοκρατικών καθεστώτων. Στη Βρετανία, πριν αναλάβει την
πρωθυπουργία, ο βουλευτής τότε Ουίνστον Τσώρτσιλ, κατά πολλούς ο αρχιτέκτονας
της νίκης της Συμμάχων στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, δεν είχε πρόσβαση στο κρατικό
ραδιόφωνο, διότι οι πολιτικές θέσεις του για την αντιμετώπιση του ναζιστικού
κινδύνου θεωρούνταν αμφιλεγόμενες. Αυτός ο περιορισμός της ελευθερίας έκφρασης
λίγο έλειψε να οδηγήσει τη Βρετανία σε τραγωδία και ολοσχερή καταστροφή, καθώς
επί μακρόν η χώρα ακολούθησε μια τακτική υποχωρητικότητας απέναντι στον Χίτλερ.
Θυμάμαι πόσο ενθουσιωδώς είχε
χαιρετιστεί η διάδοση του διαδικτύου, ως μέσου που αποθέωνε και δικαίωνε την
ελευθερία έκφρασης, μέσα από τη δυνατότητα της πολυφωνίας που παρείχε, δίνοντας
λόγο και στον πιο άσημο πολίτη αυτού του πλανήτη. Οι τυραννίες, οι δικτατορίες,
οι ασφυκτικοί έλεγχοι στην ελευθερία λόγου και σκέψης, υποτίθεται, θα εξέλιπαν
στην ψηφιακή εποχή. Άνθρακες, όμως ο θησαυρός…
Η «αστυνόμευση» του διαδικτύου και
των Μέσων Κοινωνικής δικτύωσης, η «φραγή» λογαριασμών χρηστών που ανήκουν σε
πολιτικά πρόσωπα ή και απλούς πολίτες, επειδή ή άποψή τους θεωρείται
«λανθασμένη» ή «μη αποδεκτή», οι εξελιγμένες μορφές πολιτικής προπαγάνδας,
έχουν οδηγήσει σε μετασχηματισμένες ψηφιακά «αστυνομίες σκέψης» και σε νέες
μορφές τυραννίας και δικτατορίας.
Δεν έχει σημασία αν συμφωνεί κάποιος
ή όχι με τον Πρόεδρο των Η.Π.Α. στις πολιτικές του ή στα όσα λέει. Όπως δεν
είχε σημασία για τον Περικλή αν όσα του «έσουρνε» ο πολίτης ήταν σωστά ή όχι.
Όπως δεν είχε καμία σημασία αν όσα έλεγε ο Τσώρτσιλ για τον ναζιστικό κίνδυνο
ήταν υπερβολικά ή όχι. Όπως δεν έχει σημασία αν συμφωνεί κάποιος με τα όσα
υποστηρίζουν κάποιοι άλλοι σχετικά με τον ισλαμικό φονταμενταλισμό, την κριτική
για τα μέτρα αντιμετώπισης της πανδημίας ή αν κάποιοι υποστηρίζουν το
αντιεμβολιαστικό κίνημα. Το μόνο όριο που μπορεί να βάλει μια δημοκρατία στην
ελευθερία έκφρασης είναι η ξεκάθαρη παρακίνηση στην κάθε μορφής βία. Η ελεύθερη
διατύπωση απόψεων είναι θεμέλιο των δημοκρατικών πολιτευμάτων.
Δεν υποστηρίζω, βέβαια ότι η ψηφιακή
εποχή, εξ ορισμού, εχθρεύεται την ελευθερία σκέψης. Υποστηρίζω ότι ο
μεγαλύτερος κίνδυνος παραμένει, παρά την τεχνολογική μας πρόοδο, η τάση για
φίμωση της ελεύθερης έκφρασης.
Οι δικτατορίες σήμερα δεν χρειάζεται να επιβληθούν καίγοντας βιβλία, αλλά
κλείνοντας το ψηφιακό «στόμα» όσων διατυπώνουν μια αντίθετη άποψη. Η πράξη
στηρίζεται στην ίδια ακριβώς αντίληψη που εκφράζεται με μια απλή φράση: «Σου
απαγορεύω να μιλάς»…
Δημοσίευση σχολίου