Η παγίδα της «συνεκμετάλλευσης»
Τις τελευταίες ημέρες κυρίως λόγω της κλιμάκωσης των τουρκικών προκλήσεων στις ελληνικές θαλάσσιες περιοχές νότια του Καστελλόριζου και της Ρόδου, αλλά και της συναφθείσας ελληνοαιγυπτιακής συμφωνίας καθορισμού ΑΟΖ στις 6/8, έχει επανέλθει ο όρος «συνεκμετάλλευση» στο καθημερινό διπλωματικό και ενεργειακό λεξιλόγιο.
Κ. Ν. ΣΤΑΜΠΟΛΗΣ*
Εδώ και μερικά χρόνια, ιδίως μετά την ελληνοτουρκική κρίση του 1987 με αφορμή τις έρευνες ανατολικά της Θάσου και τη συμφωνία του Davos, (με το πρωτόκολλο Γιλμάζ – Παπούλια που ακολούθησε βάσει του οποίου παροπλίστηκε ερευνητικά η Ελλάδα στο Αιγαίο) προβάλλεται από διάφορα διεθνή κέντρα λήψης αποφάσεων αλλά και από τις εγχώριες, δήθεν προοδευτικές, ελίτ η ιδέα της συνεκμετάλλευσης των υποτιθέμενων πλουσίων πετρελαϊκών κοιτασμάτων του Αιγαίου –και τώρα της Ανατ. Μεσογείου– μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.
Προ ημερών μάλιστα (9/8) ο πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν επανέλαβε τις πρόσφατες απαράδεκτες δηλώσεις του υπευθύνου της ευρωπαϊκής διπλωματίας επιτρόπου της Ε.Ε. Μπορέλ, ο οποίος ζήτησε διάλογο όλων των κρατών της Μεσογείου για συνεκμετάλλευση! Δηλαδή, Ελλάς και Κύπρος να παραχωρήσουν στην Τουρκία το μεγαλύτερο μέρος του υποθαλασσίου πλούτου τους. Με τον Ερντογάν να δηλώνει «ας συγκεντρωθούμε όλες οι χώρες της Μεσογείου να βρούμε έναν τύπο που να είναι αποδεκτός από όλους (για να μοιραστούμε τα αποθέματα υδρογονανθράκων) και να προστατεύει τα δικαιώματα όλων».
Να θυμίσουμε ότι τον Μάρτιο του 2013, ο Ερντογάν στο τέλος μιας ακόμα ελληνοτουρκικής συναντήσεως χρησιμοποίησε τη φράση «καζάν-καζάν». Πρόκειται για την τουρκική ερμηνεία του αμερικανικού όρου «win-win», που χρησιμοποιείται στο παίγνιο αμοιβαίου οφέλους. Στόχος είναι μέσα από μια διαπραγμάτευση να βγουν ωφελημένα και τα δύο ενδιαφερόμενα μέρη. Στην προκειμένη περίπτωση ο Ερντογάν αναφερόταν στη συνεκμετάλλευση των υδρογονανθράκων σε θαλάσσιες περιοχές μεταξύ των δύο χωρών.
Η τουρκική ιδέα της συνεκμετάλλευσης είναι ακόμα παλαιότερη και ανάγεται στο 1975 όταν για πρώτη φορά η Αγκυρα υποστήριξε ότι η υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου (τότε δεν υπήρχε καν η έννοια και ο όρος περί Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης – ΑΟΖ) μπορούσε να αποτελέσει ζώνη κοινής εκμεταλλεύσεως ανάμεσα στις δύο χώρες.
Σύμφωνα με την τουρκική αντίληψη, συνεκμετάλλευση σημαίνει διανομή των ωφελημάτων εξ ημισείας μεταξύ των δύο χωρών. Ετσι ενώ η Τουρκία δικαιούται ένα περιορισμένο τμήμα της υφαλοκρηπίδας στο Αιγαίο, μέσα από καθεστώς συνεκμετάλλευσης ευελπιστεί ότι θα μπορέσει να ελέγξει το 50% ή σε κάθε περίπτωση ένα μεγάλο τμήμα της. Οπως παρατηρούν νομικοί κύκλοι με καλή γνώση του Διεθνούς Δικαίου, «με τη συνεκμετάλλευση δημιουργείται μια περιοχή συγκυριαρχίας των δύο χωρών».
Ξεκινώντας από το 1976 και εντεύθεν όλες οι τουρκικές προτάσεις περί συνεκμετάλλευσης έχουν απορριφθεί από την Ελλάδα, εφόσον η Τουρκία δεν συναινούσε στην οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας με βάση τις προβλέψεις του Διεθνούς Δικαίου –και τώρα της UNCLOS– και τη διεθνή πρακτική. Πάγια ελληνική θέση μέχρι πρότινος ήτο ότι πρώτα χαράσσονται τα όρια της υφαλοκρηπίδας ή της ΑΟΖ, και στη συνέχεια εάν ανακαλυφθούν κοιτάσματα που βρίσκονται πάνω στο όριο, μία από τις λύσεις που προκρίνεται είναι και αυτή της συνεκμετάλλευσης. Εχει ενδιαφέρον ότι στην πρόσφατη ελληνοαιγυπτιακή συμφωνία προβλέπεται σαφής όρος περί συνεκμετάλλευσης (σε περίπτωση που ανακαλυφθούν κοιτάσματα πάνω στη γραμμή οριοθέτησης), όπως και στην αντίστοιχη συμφωνία ΑΟΖ μεταξύ Κύπρου και Αιγύπτου.
Τελευταία, ο Ερντογάν μέσω του αφηγήματος της «Γαλάζιας Πατρίδας», έχει επαναφέρει την ιδέα περί συνεκμετάλλευσης. Οπως πολύ εύστοχα παρατηρεί ο καθηγητής Αγγελος Συρίγος (βλέπε ειδικό αφιέρωμα «Καθημερινής» της 9/8 για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις) «υποστηρίζοντας (ο Ερντογάν) ότι οι εκατέρωθεν διεκδικήσεις Ελλάδας – Τουρκίας δεν θα επιτρέψουν σε κανένα από τα δύο κράτη να προχωρήσει σε εκμετάλλευση και για αυτό προτείνει αντί να τρωγόμαστε να τα μοιράσουμε στο πλαίσιο της συνεκμετάλλευσης».
Εχει φθάσει δε η Αγκυρα να υποστηρίζει ότι εφόσον υπάρξει συμφωνία για συνεκμετάλλευση παρέλκει η όποια συμφωνία οριοθέτησης και εμμέσως πλην σαφώς θεωρεί την Ελλάδα χώρα μειωμένης κυριαρχίας. Για αυτό η χρήση του όρου «συνεκμετάλλευση» από την Ελλάδα πρέπει να γίνεται με μεγάλη προσοχή, διαφορετικά κινδυνεύουμε να παίξουμε το παιχνίδι της Τουρκίας και τις παράλογες και εν πολλοίς παράνομες απαιτήσεις που συστηματικά καλλιεργεί εις βάρος μας.
Αλλά υπάρχει ένας ακόμα σοβαρός λόγος που η Ελλάδα δεν έχει κανένα απολύτως συμφέρον να χρησιμοποιεί σε αυτό το πρώιμο στάδιο τον όρο «συνεκμετάλλευση».
Σύμφωνα με τη διεθνή πρακτική στον χώρο του Oil&Gas, ο συγκεκριμένος τεχνικός όρος (production sharing) χρησιμοποιείται στην περίπτωση όπου δύο χώρες μοιράζονται (βάσει της μεταξύ των θαλάσσιας ή και χερσαίας οριοθέτησης) ένα ή και περισσότερα παραγωγικά κοιτάσματα τα οποία και εκμεταλλεύονται εμπορικά.
Χαρακτηριστική περίπτωση είναι το τεράστιο κοίτασμα φυσικού αερίου, γνωστό ως South Pars/North Dome, στον Περσικό Κόλπο, έκτασης 9.700 τετρ. χλμ., το οποίο μοιράζεται το Ιράν με το Κατάρ. Με το Ιράν να ελέγχει το 38,14% της έκτασης και το Κατάρ το υπόλοιπο 61,86%. Η κάθε χώρα έχει συστήσει τον δικό της ανεξάρτητο φορέα εκμετάλλευσης με τα παραγωγικά πηγάδια κάθε μιας να ευρίσκονται εντός του οριοθετημένου χώρου κάθε πλευράς. Υπάρχει δε συνεννόηση μεταξύ των δύο πλευρών με ανταλλαγή δεδομένων παραγωγής και χωρητικότητας (reserves) που αποβλέπει σε μια πλέον αποδοτική, μακροχρόνια και οικονομική εκμετάλλευση.
Με το Ιράν να μοιράζεται επιπλέον 28 κοιτάσματα με άλλες χώρες της περιοχής (Ιράκ, Κουβέιτ, Εμιράτα, Σ. Αραβία). Ακόμα ένα γνωστό παράδειγμα συνεκμετάλλευσης αποτελεί το κοίτασμα Statfjard στη Βόρειο Θάλασσα, ένα από τα μεγαλύτερα παραγωγικά κοιτάσματα της περιοχής, το οποίο ακουμπάει στην οριοθέτηση μεταξύ του νορβηγικού και του βρετανικού τομέα. Εδώ η Νορβηγία ελέγχει το 85,47% της παραγωγής και η Βρετανία το υπόλοιπο.
Συμπερασματικά, όταν μιλάμε για συνεκμετάλλευση αναφερόμαστε πάντοτε σε πραγματικά, αποδεδειγμένα (proved) και παραγωγικά κοιτάσματα και όχι σε φανταστικά ή μέλλοντα να ανακαλυφθούν. Η όλη φιλολογία που έχει αναπτύξει η Τουρκία περί συνεκμετάλλευσης σκοπό έχει να παρασύρει την Ελλάδα σε έναν αδιέξοδο «διάλογο» βασισμένο σε εικασίες και σενάρια (ως προς την ύπαρξη ή μη κοιτασμάτων πετρελαίου ή φυσικού αερίου), υποχρεώνοντάς τη να δεχθεί a priori ισότιμους όρους παραγωγής και εκμετάλλευσης.
Δηλαδή, «ακόμα δεν τον είδαμε, Γιάννη τον βαφτίσαμε» και μάλιστα αποφασίσαμε και πώς θα του συμπεριφερθούμε. Η Ελλάδα δεν έχει κάποιο συμφέρον να εμπλακεί σε μια τέτοια ατέρμονα και σκόπιμα αποπροσανατολιστική συζήτηση περί διαμοιρασμού υποθετικών κοιτασμάτων, η οποία αποβλέπει αποκλειστικά και μόνον στην παραχώρηση στην Τουρκία εθνικού θαλάσσιου χώρου.
* Ο Κ. Ν. Σταμπολής είναι πρόεδρος και εκτελεστικός διευθυντής του Ινστιτούτου Ενέργειας ΝΑ Ευρώπης (ΙΕΝΕ).
Δημοσίευση σχολίου